10 01, 2023

Latijn en scholen

2023-01-10T08:19:28+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Latijn en scholen

In het vorige artikel over ons kerkelijk erfgoed traden we de wereld binnen van het Latijn. Latijn was vroeger wel meer gebruikelijk maar het geeft toch wel hoofdbrekens bleek wel. Om in onze omgeving het Latijn te leren moest je vroeger naar de Latijnse school in Leeuwarden of naar de Universiteit in Franeker, opgericht in 1584. In Berltsum was dan wel geen Latijnse school maar wel heel lang een gewone school. Ik denk niet dat de kinderen daar veel Latijns leerden maar in de oude kerk werd in de middeleeuwen voor de Reformatie in 1580 wel Latijns gesproken. Het Latijn was daarom niet vreemd. Aan de westkant van het Centrum is een oude memoriesteen ingemetseld met een Latijnse tekst. Hieruit blijkt, dat er al in de middeleeuwen op deze plek een school stond. De vertaling van de Latijnse tekst is namelijk als volgt: In het jaar 1617 wordt deze school, die door ouderdom is ingestort, herbouwd uit het fonds van de Berlikumer Patroon, als Tading van Adelen administrateur (van genoemd fonds) is. De school was dus in 1617 ingestort en werd toen herbouwd. Wanneer de ingestorte school gebouwd is weten we niet maar dat zal rond 1500 geweest zijn zo niet ouder. In een eerdere aflevering heb ik al de gedenksteen in de kerk naast de ingang genoemd. Deze is bij de restauratie van de Koepelkerk in 1980 gevonden en gerestaureerd. Deze steen vermeld dat in 1773 een nieuwe school gebouwd is en wel zeker op de plek waar nu het Centrum is. De nieuwe school heeft hier dus 156 jaar gestaan. De schoolgebouwen werden gewoon uit de kerkenkas betaald. Om de tijdlijn maar even door te trekken: die school werd in 1908 vervangen door een nieuw gebouw aan de Hôfsleane. We gaan nog even terug naar de oude Latijnse tekst. De school is dus gebouwd na de Reformatie in 1580 waarbij de roomse gebruiken werden afgeschaft. Maar kennelijk bleven de fondsen nog gewoon bestaan. De pastoor in Berltsum werd tot de Reformatie uit het fonds van de Berltsumer patroon betaald en 36 jaar na de Reformatie bestond dat fonds nog gewoon. Het werd beheerd door Tading van Adelen die op Hemmema state woonde. De memoriesteen herinnert ons eraan, dat er al ruim 500 jaar een school in Berltsum staat. Een kleine schilderbeurt van de steen is dus wel op zijn plaats. Durk Osinga, Tsjerkelûden oktober 2019

6 01, 2023

Zilveren troffel en gedenksteen schoolgebouw

2023-01-08T06:26:51+01:006 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Zilveren troffel en gedenksteen schoolgebouw

In 1999 ontving de Hervormde Gemeente van de heer George Wolfgang Carel Duco Kan een zilveren troffel. Daarop bleek dezelfde tekst gegraveerd te staan als op een in de kerk herplaatste gedenksteen van een eerste steenlegging uit 1773. Die gedenksteen was tijdens de restauratie aan het kerkgebouw in 1970-1980 aan het licht gekomen. Samen met nog twee gedenkstenen uit 1779 was de steen in het baarhuis -op de kop- als vloerverharding neergelegd. Na archiefonderzoek bleek, dat de steen uit 1773 geen betrekking heeft op de kerk (gebouwd 1777-1779), maar op de bouw van het nieuwe schoolgebouw bij de kerk ter vervanging van een schoolgebouw uit 1617. “Als eene herinnering der volbrachte handeling …” Het plaatsen van de ‘eerste steen’ is één van de vele tradities waarmee het oprichten van bouwwerken was en is omgeven. Andere gebruiken zijn bijvoorbeeld het plaatsen van een ‘bouwoffer’, het slaan van de eerste of de laatste paal, het halen en plaatsen van de meiboom, pannenbier, onthulling van een gedenkteken of de opening van het gebouw. Het gebruik van een zilveren troffel is daarbij functioneel, symbolisch én kostbaar tegelijk. Een zilveren troffel is als het ware de geboortelepel van het bouwwerk. Uit Friesland zijn 13 zilveren troffels bekend. Uit de beurs van de kerk Het bouwen van de nieuwe school in Berltsum met inpandige woning van de onderwijzer werd betaald door de kerkvoogdij. In het rekeningenboek staan de uitgaven met betrekking tot de bouw van de school nauwgezet verantwoord. Aan Hendrik Ewerts Huiving zijn drie Carolusguldens , twee stuivers en acht penningen betaald ‘ bij het brengen der Meijboom op het Nieuwe Schoole huis verteerd’. In 1774 zijn de kosten betaald voor een gedenksteen:  ‘Den 12 Maart 1774 Betaald aan Dirk Embderveld Mr.Hardhouwer te Leeuwarden voor een Gedenksteen in de Geevel van de Nieuwe Schole huisinge geplaatst, met het houwen van het wapen en Inscriptie sampt het Loofwerk in ’t geheel 37 Carolusguldens en 8 stuivers’. De metselaar van de eerste steen aan de nieuwe school in Berltsum was de zevenjarige zoon van de grietman van Menaldumadeel Georg Frederik baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg en Sophie Elisabeth gravin d’Aumale. Zij was eigenaresse van Hemmema state en de naam d’Aumale poarte herinnert nog aan haar naam. De zilveren troffel is vier generaties in de familie doorgegeven alvorens het werd aangeboden aan de kerk. De schenker George Wolfgang Carel Duco Kan (1915-2005), emeritus predikant in Eefde, bleek een rechtstreekse nazaat en naamgenoot te zijn van jonkheer Georg thoe Schwartzenberg en Hohenlandsberg (1766-1808), die blijkens het opschrift op de troffel de eerste steen aan het schoolgebouw had gelegd.  De troffel van Jan van Leek De punttroffel is gemaakt in 1772 door Jan Hermanus van Leek uit Leeuwarden. Aan de onderzijde van het blad is de inscriptie aangebracht: Den 10 Maij 1773 / Heeft Jonkheer / Georg Wolfgang Carel Dúco / Baron Thoe Swartzenberg / en Hohenlansberg / Oúd 7 Jaren / 3 Maanden en 14 Dagen, den eersten / Steen aan dit geboú gelegt~ //. Deze tekst staat ook op de [. . .]

Stichting Oudheidkamer De Grusert  |  BERLTSUM

Ga naar de bovenkant