Over supergrus

Deze auteur heeft nog geen informatie verstrekt.
So far supergrus has created 31 blog entries.
11 09, 2023

De Klokken fan Berltsum

2023-09-11T15:32:03+01:0011 sep 2023|Reacties uitgeschakeld voor De Klokken fan Berltsum

De landelijke organisatie Triënnale zet in september de noordelijke gemeenten langs de Waddenzee in de schijnwerpers en heeft de organisatie van Tsjerkepaad in Berltsum gevraagd de Koepelkerk open te stellen met een bijzonder programma. De Koepelkerk is een zeer markant bouwwerk uit 1779 langs de 11-stedenroute in Fryslân. De kerkklokken die bij deze kerk en haar voorganger horen, hebben een verhaal dat zich laat lezen als een roman over een liefdespaar dat op wrede wijze gescheiden werd van elkaar. Wat zou er mooier zijn om deze geliefden weer eens te laten samenklinken met begeleiding van het gerestaureerde orgel uit 1780. De operazanger en regisseur Albert Bonnema heeft dit verhaal gebruikt voor een muziektheaterstuk, uitgevoerd in 2018 tijdens de manifestatie Culturele Hoofdstad. Veel professionele zangers en musici en met amateurs uit de regio hebben dit uitgevoerd. Hiervan is een professionele film gemaakt. U kunt daarvan genieten in de Koepelkerk op de zaterdagen 16, 23 en 30 september alle dagen om 13.30 en 15.30 uur. De toegang is gratis. Contactpersoon Durk Osinga; tel. 06-17146134; durkosinga@upcmail.nl

30 05, 2023

Nieuwe website online

2023-05-30T16:00:41+01:0030 mei 2023|Reacties uitgeschakeld voor Nieuwe website online

We zijn er trots op dat we nu eindelijk onze nieuwe website kunnen laten zien. De werkgroep Minnertsga Vroeger heeft ons geholpen om deze website te ontwikkelen. Op dit moment zijn meer dan 600 oude foto’s gescand van zoveel mogelijk straten. Over de optocht van het Oranjefeest in 1981 zijn de bij ons aanwezige foto’s ook in de beeldbank te bekijken. Heb je aanvullingen met namen of andere foto’s? Stuur dan even een berichtje via het contactformulier -klik hier- De komende tijd gaan we nog meer foto's scannen en in deze beeldbank plaatsen. Zoeken gaat eenvoudig door een deel van een woord of een of meerdere woorden in het zoekveld in te toetsen. Ook zullen er steeds meer verhalen over vroegere worden gepubliceerd. Met deze website is een lang gekoesterde wens in vervulling gegaan. Heeft u zelf mooie foto's die hier een plaats moeten krijgen, laat het ons even weten.  

10 01, 2023

Nieuwe website

2023-01-10T08:30:28+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Nieuwe website

Eind 2022 zijn er verkennende gesprekken gevoerd met de bouwer van de website van de werkgroep Minnertsga Vroeger. We hebben gezien hoe bij de werkgroep een en ander is georganiseerd in hun dorpsarchief en gevraagd of de websitebouwer ook wat voor de Oudheidkamer De Grusert kon en wilde betekenen. Dat heeft geresulteerd in een aantal afspraken voor het bouwen van een nieuwe website voor de Oudheidkamer. De website is in de basis vrijwel gelijk als die van Minnertsga Vroeger, maar op detail natuurlijk wel anders. Door beide partijen is daar bewust voor gekozen om een zekere 'uniforme' uitstraling te krijgen. Berltsum en Minnertsga liggen vlak bij elkaar en in dezelfde gemeente Waadhoeke. Tussen beide dorpen zijn raakvlakken. Zo zijn er in Berltsum en Minnertsga vroeger veel gardeniers (tuinders) geweest en zijn er onderlinge familierelaties in de verschillende stambomen te vinden. Bovendien waren beide dorpen in het verre verleden per trein bereikbaar en hadden de beide dorpen een veiling voor tuin- en landbouwproducten. Is de website nu klaar? Nee, zeker niet. Er moeten nog een aantal onderdelen zoals een beeldbank worden ingebouwd de komende tijd. Maar wij wilden alvast deze mooie aanwinst voor ons dorpsarchief De Grusert alvast laten zien. Mogelijk dat de website zo nu en dan offline is, maar dan weet u dat er druk wordt gesleuteld.  

10 01, 2023

Wapens op herenbank en klok in Mannheim

2023-01-10T08:28:09+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Wapens op herenbank en klok in Mannheim

Het kan bijna niet anders dan dat ik iets schrijf over de mannenklok uit 1663 die nu in de Konkordienkirche in Mannheim hangt. Veel mensen kennen nu het verhaal van de klokken van Berltsum wel. Interessant zijn ook de vele wapens op deze klok. Het zijn allemaal bestuurders in Belkum en Menaldumadeel. De grietman en mederechters van Menaldumadeel (nu burgemeester en wethouders) staan er op en ook de kerkvoogden en predikant van Belkum. Berltsum werd in de 17e eeuw vaak als Belkum geschreven. Ik licht er één persoon uit met een bijzonder wapen, dat ook nu nog op de rechterherenbank voorkomt. Het wapen op de klok uit 1663 is voor de helft de Friese adelaar en de andere helft is een geblinddoekte morenkop. Het onderschrift luidt: Kornelis Thijsz mederechter Menaldumadeel. Hij was dus wethouder van de gemeente en woonde in Berltsum. Op de herenbank in de Koepelkerk staan op beide hoeken twee ‘popjes’. Dat zijn gebeeldhouwde wapens met een wapenschild met daarop weer een morenkop, een helmkleed, daarboven een helmteken met weer een morenkop. Wie was deze Cornelis Thijsz ? Hij was schoenmaker in Berltsum, en in 1658 ook genoemd als mederechter van Menaldumadeel. Zijn kleinkinderen van een dochter, waaronder een Cornelis noemden zich Van Gelder. In een voorontwerp van de Koepelkerk uit ca 1777 was ook een herenbank gereserveerd voor Van Gelder. In 1779 woonde Sybren van Gelder in Berltsum en hij was een achterkleinzoon van Cornelisz Thijsz. Sybren van Gelder was steenfabrikant. Waarom nou zo’n bijzonder wapenkenmerk? Dat zou men tegenwoordig wel uit zijn hoofd laten, gezien de ‘zwarte pieten’ discussie. Maar vroeger was het een teken van welstand. De zeer rijke familie Van Loon uit Amsterdam voerde 2 morenkoppen in hun wapen waarschijnlijk vanwege de handel (slavenhandel?) op Oost Indië. Willem van Loon was een van de oprichters van de Verenigde Oostindische Compagnie. Op schilderijen van de stadhouders komen ook moren voor. Je zou ervan kunnen afleiden, dat Cornelis Thijsz (van Gelder) rijk geworden was met handel of met aandelen in de VOC. Of zou hij veel geld hebben verdiend als schoenmaker? Hij was wel mederechter en dan voerde je wel een zekere staat van welstand. Maar of al dat vermogen in de familie gebleven is? Durk Osinga Tsjerkelûden juni 2018

10 01, 2023

Oude grafsteen geeft zijn geheimen prijs

2023-01-10T08:25:13+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Oude grafsteen geeft zijn geheimen prijs

In de Koepelkerk ligt naast het doophek een oude grafsteen van de moeder van Peter Stuyfsant, de oud-gouverneur van Nieuw Amsterdam ofwel New York. Zij was de vrouw van Balthasar Stuyfsant en hij was predikant in Berlikum van 1622 tot 1634. Zij overleed op 2 mei 1625, oud 50 jaar en werd in vorige kruiskerk op de plek van de Koepelkerk begraven. Deze steen kwam met een aantal andere grafstenen tevoorschijn bij de grote restauratie van 1970 – 1980 en ze hebben een plaats gekregen rondom en onder het doophek. Tijdens Tsjerkepaad en Kunst in Kerken wordt vaak gevraagd naar deze steen. De vrijwilligers vertellen ook over deze grafsteen en men vindt het altijd heel bijzonder. De steen laat de familiewapens zien van Balthasar Stuyfsant en zijn  vrouw Margareta Hardenstein. Naast de gebruikelijke grafteksten staat op de grafsteen een Latijnse tekst. In het verleden hebben zich al enkelen het hoofd hierover gebroken. Met de goede hulp van dr. Jacob van Sluis (inderdaad, de man van Maartje) is nu de tekst ontrafeld. Het heeft ook hem enkele slapeloze nachten gekost en helemaal zeker is ook hij niet over de vertaling. Waarschijnlijk kende de steenhouwer geen latijn  of heeft ds. Stuyfsant hier en daar Grieks en Latijn door elkaar gehaald? De gemeenteleden zullen het voor juist aangenomen hebben, dominee zal het immers wel weten. De Latijnse tekst is vertaald als volgt. [Eenmaal] geboren sterven we, stervend leven wij, het eerste bracht de ene Adam teweeg, het tweede bewerkte de andere Adam. O Christus, kom, zie en overwin voor de uwen. Gestorven kon U voor Uzelf de dood overwinnen, U was er om de dood uit te wissen. Zo werd [maakte??] ik [op] aarde een rode vlek [rood kan ook slaan op aarde] zonder 16 engelen [?] en zo werd de dood mij een winst en U bent het leven, Christus.   Wel is de tekst duidelijk, dat de Christus de dood heeft overwonnen door zijn dood aan het kruis voor wie in Hem geloven. En die boodschap horen wij nog elke week in de kerk. Durk Osinga, Tsjerkelûden augustus 2019

10 01, 2023

Kindersterfte door pokkenepidemie

2023-01-10T08:22:37+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Kindersterfte door pokkenepidemie

In de Koepelkerk liggen twee grafsteentjes van kinderen van dominee Petrus Nota, die predikant was in Berltsum van 1775 tot 1808. De tekst op de stenen is in het Latijn en deze tekst is kortgeleden vertaald door Jacob van Sluis. En daaruit blijkt, dat de beide kinderen in 1775 aan de zeer besmettelijke ziekte de pokken zijn overleden. De vertalingen zijn als volgt. In het jaar 1775 op de dag 27 oktober is na een korte ziekte van pokken aan de uiterst bedroefde ouders ontrukt de allerliefste dochter Elisabeth Nota, op 12-jarige leeftijd, en ze ligt hier begraven. In het jaar 1775 op de dag 23 december is tot grote smart van zijn ouders aan de pokken gestorven de beste jongeling Dominicus [Douwe] Nota, student in de letteren, in de leeftijd van 21 jaar, en hij rust onder deze steen. Dit was wel een zeer bedroefde start van ds. Nota in Berltsum. Pokken is een ziekte die geregeld voorkwam in heel Nederland, zowel in de steden als op het platteland. De dichtheid van de bevolking en de nabijheid van stedelijk gebied was van grote invloed op het vóórkomen van pokken. Uit onderzoek blijkt, dat op het platteland 5-6 % van de bevolking stierf aan de pokken. Pokken wordt algemeen als een kinderziekte gezien. Bekend is dat in 1775 een pokkenepidemie heerste in Drenthe. Of deze zich uitgebreid heeft naar Friesland, heb ik tot dusver niet kunnen vinden. Maar de beide grafschriften tonen duidelijk aan, dat de ziekte zich ook in Berltsum voordeed. De archieven uit de periode rond 1775 zijn beperkt maar geven toch wel een aanwijzing over de kindersterfte. De geboorte en doop van kinderen zijn bekend vanaf 1772. Ik heb onderzocht, dat in de periode 1772-1775 in Berltsum 53 kinderen geboren zijn en van die kinderen stierven er 19 op heel jonge leeftijd ofwel 36%.  Na de pokkenepidemie zijn in de drie jaren daarna eveneens 53 kinderen geboren waarvan 9 jong zijn overleden ofwel 17%. Hieruit blijkt wel, dat de pokkenziekte veel jonge slachtoffers veroorzaakt heeft. De kindersterfte was vroeger veel hoger dan tegenwoordig maar het veel hogere sterftecijfer van de heel jonge kinderen toont duidelijk de pokken als oorzaak aan. En dan is nog niet eens de sterfte onder de oudere kinderen, waaronder die van ds. Nota, en de volwassenen meegerekend. Dominee Petrus Nota had 7 kinderen en in 1781 waren er nog twee kinderen in leven. Dit schrijft hijzelf in het boek dat in 1781 ter gelegenheid van de bouw van de Koepelkerk is uitgegeven. Twee kinderen zijn dus aan de pokken overleden en de andere drie kinderen zijn kennelijk ook jong overleden. Dominee Petrus Nota is in 1808 op 79-jarige leeftijd overleden te Berltsum en had 4 kleinkinderen. Hij is ondanks het zware verlies van zijn kinderen doorgegaan met het brengen van het Evangelie. Zijn persoonlijk ervaren blijkt duidelijk uit de ongebruikelijke, emotionele Latijnse teksten. We mogen aannemen dat hij kracht heeft ontvangen van God om zijn werk voort te zetten. En deze kracht geeft [. . .]

10 01, 2023

Latijn en scholen

2023-01-10T08:19:28+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Latijn en scholen

In het vorige artikel over ons kerkelijk erfgoed traden we de wereld binnen van het Latijn. Latijn was vroeger wel meer gebruikelijk maar het geeft toch wel hoofdbrekens bleek wel. Om in onze omgeving het Latijn te leren moest je vroeger naar de Latijnse school in Leeuwarden of naar de Universiteit in Franeker, opgericht in 1584. In Berltsum was dan wel geen Latijnse school maar wel heel lang een gewone school. Ik denk niet dat de kinderen daar veel Latijns leerden maar in de oude kerk werd in de middeleeuwen voor de Reformatie in 1580 wel Latijns gesproken. Het Latijn was daarom niet vreemd. Aan de westkant van het Centrum is een oude memoriesteen ingemetseld met een Latijnse tekst. Hieruit blijkt, dat er al in de middeleeuwen op deze plek een school stond. De vertaling van de Latijnse tekst is namelijk als volgt: In het jaar 1617 wordt deze school, die door ouderdom is ingestort, herbouwd uit het fonds van de Berlikumer Patroon, als Tading van Adelen administrateur (van genoemd fonds) is. De school was dus in 1617 ingestort en werd toen herbouwd. Wanneer de ingestorte school gebouwd is weten we niet maar dat zal rond 1500 geweest zijn zo niet ouder. In een eerdere aflevering heb ik al de gedenksteen in de kerk naast de ingang genoemd. Deze is bij de restauratie van de Koepelkerk in 1980 gevonden en gerestaureerd. Deze steen vermeld dat in 1773 een nieuwe school gebouwd is en wel zeker op de plek waar nu het Centrum is. De nieuwe school heeft hier dus 156 jaar gestaan. De schoolgebouwen werden gewoon uit de kerkenkas betaald. Om de tijdlijn maar even door te trekken: die school werd in 1908 vervangen door een nieuw gebouw aan de Hôfsleane. We gaan nog even terug naar de oude Latijnse tekst. De school is dus gebouwd na de Reformatie in 1580 waarbij de roomse gebruiken werden afgeschaft. Maar kennelijk bleven de fondsen nog gewoon bestaan. De pastoor in Berltsum werd tot de Reformatie uit het fonds van de Berltsumer patroon betaald en 36 jaar na de Reformatie bestond dat fonds nog gewoon. Het werd beheerd door Tading van Adelen die op Hemmema state woonde. De memoriesteen herinnert ons eraan, dat er al ruim 500 jaar een school in Berltsum staat. Een kleine schilderbeurt van de steen is dus wel op zijn plaats. Durk Osinga, Tsjerkelûden oktober 2019

10 01, 2023

Sijbren Lautenbach (1919-1945)

2023-01-10T08:16:35+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Sijbren Lautenbach (1919-1945)

In een zaal van de Kruiskerk hangt een tekening over Sijbren Lautenbach, die in 1945 in Bergen Belsen om het leven kwam. Toen ik die tekening zag vond ik dat een goede aanleiding om in deze maand daar in deze rubriek wat over te schrijven. Hoe deze tekening daar komt weet ik niet maar deze gedenktekening kan worden beschouwd als een symbool van de strijd en de slachtoffers tijdens de oorlog 1940-1945. Sijbren Lautenbach is geboren in 1919 en woonde op De Kamp. Hij zat in de oorlog in het verzet in Delft, werd daar opgepakt en hij is in het concentratiekamp Bergen Belsen gestorven op 25 april 1945. Hij is voor zover mij bekend de enige Berltsumer uit het verzet die in de oorlog gesneuveld is. Toch heeft die oorlogstijd veel meer wonden geslagen bij Berltsumers. Meerdere dorpsgenoten zijn toen opgepakt en niet iedereen is teruggekomen. We vinden het nu vreemd dat dit niet algemeen bekend is maar daar werd eigenlijk niet over gesproken. Het volgende citaat van het Fries Verzetsmuseum zegt genoeg. ‘Bij hun thuiskomst werden de veelal vermagerde, uitgeputte en hongerige mannen [soms] geconfronteerd met de vraag waarom ze niet hadden ondergedoken. Of durfden ze niet? En wat hadden ze wel niet uitgespookt, daar in Duitsland?’. Als ik het dagboekje van Romke van Reenen lees, zijn er diverse mensen opgepakt. Jongeren moesten zich melden voor de Arbeitseinsatz maar deden dat vaak niet en doken onder in een van de hokjes op het land. Op 21 januari 1945 werd de Gereformeerde kerk omsingeld met het doel de jongeren die zich niet hadden gemeld, gevangen te nemen. Omdat de jongeren niet in de kerk waren hebben ze ouderen van ongeveer 40-45 jaar meegenomen. De organist Jan van der Meij had zich in het orgel verstopt. Wie kan me daar meer over vertellen? De Duitsers  hadden begin 1945 mensen nodig om de door bombardementen verwoeste haven van Wilhelmshaven (bij Bremen) weer te herstellen. Daarom werden veel mensen opgepakt in Noord Nederland. Een broer van mijn mem, Siebren Quarré, is op 12 januari 1945 tijdens spertijd gevangengenomen en naar het strafkamp in Wilhelmshaven gebracht om daar te werken. Na zijn terugkomst in april werd daar niet veel over gesproken. Ik ben sinds kort veel meer te weten gekomen over de ontberingen daar. Zo zullen er veel meer mensen geweest zijn met traumatische oorlogservaringen. De huidige coronacrisis en de druk die dat legt op de zorg in de ziekenhuizen wordt ook wel vergeleken met een oorlogstijd. Deze coronacrisis is nog niet voorbij en zal denk ik een grote nasleep hebben bij direct betrokkenen maar ook bij de verpleging en verzorging. Ook voor ons als kerkgemeenschap ligt daar een belangrijke rol. Onbedoeld is de gedenktekening over Sijbren Lautenbach daarvan een blijvende aansporing. Durk Osinga, Tsjerkelûden April 2020  

10 01, 2023

Kanselbijbel in de Kruiskerk

2023-01-10T08:31:15+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Kanselbijbel in de Kruiskerk

  Op de meeste preekstoelen van de Protestantse kerken in Nederland ligt een opengeslagen kanselbijbel. Een mooi symbool waaruit blijkt, dat de bijbel nog steeds de bron is waaruit gesproken wordt. Uiteraard wordt uit deze bijbel niet meer gelezen en bereidt de dominee de preek en dienst voor op zijn computer en leest deze voor vanaf zijn print of tablet. Deze liggen dan op de bijbel. Dat de dominees het vroeger wel spannend vonden blijkt wel uit de zweetranden de verfrommelde randen van de bijbel. Op de preekstoel ligt meestal een Statenbijbel. De Statenbijbel werd voor het eerst gedrukt in 1637. Het besluit om de bijbel te vertalen uit de oorspronkelijke tekst in het Latijns en Grieks werd door de Synode van Dordtrecht genomen in 1618-1619, nu 400 jaar geleden. De eerste Statenbijbel had zilveren beslag en was met roodfluweel omkleed. De Statenbijbel op de preekstoel in de Kruiskerk is een herdruk uit 1864 in bruin leer en zonder zilverbeslag in het oorspronkelijke formaat. Deze bijbel werd in 1887 bij de oprichting van de kerk geschonken door een van de oprichters van de Gereformeerde Kerk. Op de avondmaalstafel ligt ook nog een kleine opengeslagen statenbijbel uit 1931 voor het gebruik thuis. De bijbels hebben  nu een plek op de kerkenraadsbanken in de Koepelkerk. Durk Osinga, Tsjerkelûden februari 2020  

10 01, 2023

Stemmen in de kerk

2023-01-10T08:05:39+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Stemmen in de kerk

Een tijdje geleden had ik de beurt om de mensen welkom te heten in de Koepelkerk. Mijn oog viel op de oude stembus, die daar wat verloren in een hoekje staat. Afgedankt lijkt het wel. Hoewel, er zaten enkele giften in dus had hij toch nog dienst. Het stemmen bij kerkelijke zaken had vroeger heel wat voeten in de aarde. Je moest gerechtigd zijn om te stemmen: je moest lidmaat zijn en vrouwen mochten ook in kerkelijke zaken heel lang geen stem uitbrengen. Tot in het midden van de 19e eeuw mochten alleen de zogenaamde floreenplichtige lidmaten stemmen. Dat waren mannen die floreenbelasting (grondbelasting) betaalden. Dat hield in dat zij land bezaten. Het was precies bekend hoeveel mensen konden stemmen en hoeveel stemmen ze bezaten en er werd volgens mij op naam gestemd. Grootgrondbezitters hadden dus een grote stem in het kapittel. Uiteraard werd in de kerk gestemd. Dat de mannen niet altijd eenstemmig waren bleek in 1871 toen gestemd werd voor een nieuw te beroepen predikant. Het werd een hele rel tussen vrijzinnigen en orthodoxen in de kerk. De stembus op de foto dateert waarschijnlijk uit de 2e helft van de 19e eeuw. De stembus heeft heel wat veranderingen meegemaakt in 150 jaar. Nog niet zo lang geleden kon er uit een tweetal gestemd worden voor kerkenraadsleden. En gelukkig kan er al heel lang op vrouwen worden gestemd in de kerkenraad. Momenteel wordt er zelfs niet meer gestemd maar worden mensen gevraagd of zij mee willen doen in het kerkenwerk en zo mogelijk als kerkenraadslid. En dat lukt nog steeds en de plaatselijke regeling is daarop aangepast. Met wijkbezoekers en wijkcontactpersonen is een meer bij deze tijd passende structuur ontstaan in het pastoraal werk. De diakenen hebben veel vrijwilligers waar ze een beroep op kunnen doen. De kerkrentmeesters hebben diverse commissies om hun bij te staan. Het belangrijkste is, dat het kerkenwerk doorgaat en dat is geen verschil met vroeger. En de stembus? Die doet als zodanig geen dienst meer. Een andere stembus wordt gebruikt voor oude postzegels en heeft dus weer een functie. Belangrijk is dat de gemeente een meerstemmig gezang laat horen zonder dissonanten. Misschien is de functie nu, dat de oude stembus ons daaraan blijft herinneren bij het binnenkomen en verlaten van de Koepelkerk.   Durk Osinga, Tsjerkelûden mei 2019

Stichting Oudheidkamer De Grusert  |  BERLTSUM

Ga naar de bovenkant