10 01, 2023

Sijbren Lautenbach (1919-1945)

2023-01-10T08:16:35+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Sijbren Lautenbach (1919-1945)

In een zaal van de Kruiskerk hangt een tekening over Sijbren Lautenbach, die in 1945 in Bergen Belsen om het leven kwam. Toen ik die tekening zag vond ik dat een goede aanleiding om in deze maand daar in deze rubriek wat over te schrijven. Hoe deze tekening daar komt weet ik niet maar deze gedenktekening kan worden beschouwd als een symbool van de strijd en de slachtoffers tijdens de oorlog 1940-1945. Sijbren Lautenbach is geboren in 1919 en woonde op De Kamp. Hij zat in de oorlog in het verzet in Delft, werd daar opgepakt en hij is in het concentratiekamp Bergen Belsen gestorven op 25 april 1945. Hij is voor zover mij bekend de enige Berltsumer uit het verzet die in de oorlog gesneuveld is. Toch heeft die oorlogstijd veel meer wonden geslagen bij Berltsumers. Meerdere dorpsgenoten zijn toen opgepakt en niet iedereen is teruggekomen. We vinden het nu vreemd dat dit niet algemeen bekend is maar daar werd eigenlijk niet over gesproken. Het volgende citaat van het Fries Verzetsmuseum zegt genoeg. ‘Bij hun thuiskomst werden de veelal vermagerde, uitgeputte en hongerige mannen [soms] geconfronteerd met de vraag waarom ze niet hadden ondergedoken. Of durfden ze niet? En wat hadden ze wel niet uitgespookt, daar in Duitsland?’. Als ik het dagboekje van Romke van Reenen lees, zijn er diverse mensen opgepakt. Jongeren moesten zich melden voor de Arbeitseinsatz maar deden dat vaak niet en doken onder in een van de hokjes op het land. Op 21 januari 1945 werd de Gereformeerde kerk omsingeld met het doel de jongeren die zich niet hadden gemeld, gevangen te nemen. Omdat de jongeren niet in de kerk waren hebben ze ouderen van ongeveer 40-45 jaar meegenomen. De organist Jan van der Meij had zich in het orgel verstopt. Wie kan me daar meer over vertellen? De Duitsers  hadden begin 1945 mensen nodig om de door bombardementen verwoeste haven van Wilhelmshaven (bij Bremen) weer te herstellen. Daarom werden veel mensen opgepakt in Noord Nederland. Een broer van mijn mem, Siebren Quarré, is op 12 januari 1945 tijdens spertijd gevangengenomen en naar het strafkamp in Wilhelmshaven gebracht om daar te werken. Na zijn terugkomst in april werd daar niet veel over gesproken. Ik ben sinds kort veel meer te weten gekomen over de ontberingen daar. Zo zullen er veel meer mensen geweest zijn met traumatische oorlogservaringen. De huidige coronacrisis en de druk die dat legt op de zorg in de ziekenhuizen wordt ook wel vergeleken met een oorlogstijd. Deze coronacrisis is nog niet voorbij en zal denk ik een grote nasleep hebben bij direct betrokkenen maar ook bij de verpleging en verzorging. Ook voor ons als kerkgemeenschap ligt daar een belangrijke rol. Onbedoeld is de gedenktekening over Sijbren Lautenbach daarvan een blijvende aansporing. Durk Osinga, Tsjerkelûden April 2020  

10 01, 2023

Winter tafereel op de preekstoel

2023-01-10T07:55:19+01:0010 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Winter tafereel op de preekstoel

Op de preekstoel in de Koepelkerk staan de vier jaargetijden afgebeeld. Op het wintertafereel hangen aan een ring veel elementen die met de winter te maken hebben en ook schaatsen. Voor zover mij bekend is er geen enkele andere preekstoel waarop een paar echte Friese doorlopers zijn afgebeeld. Net als met een schilderij uit de 18e eeuw moet je er even langer naar kijken en dan zie je steeds meer dingen. Naast de schaatsen diverse soorten schelpen, schepjes, een voorraad pot, bladeren van de klimop. Wat heeft dit nou te maken met een preekstoel en de bijbelse boodschap? Toen moest ik denken aan het gezegde Hoe komt Jan Splinter door de winter? De winter is een periode in het leven waarin de dood een grote rol heeft. Het vruchtbare leven in de schelpen is weg en alleen de beschermende schelp blijft achter als teken van het voorbije leven. De mensen leggen een voorraad voedsel aan in bewaarpotten om zo de winter door te komen. Dat wordt tegenwoordig nog wel gedaan in zoutpotten en vroeger de weckflessen. Met voldoende geestelijk voedsel uit de bijbel kan men over het bevroren (dode) water met de schaatsen grote tochten en ook plezier maken, al is in de winter de dood vaak dichtbij. En de klimopbladeren dan? De wintergroene bladeren verwijzen alvast naar het voorjaar met het nieuwe groen. En dat zien we weer terug in de vele kerststukjes. Zo komt Jan Splinter wel door de winter van zijn leven. Durk Osinga, Tsjerkelûden december 2018

8 01, 2023

Het Laatste Avondmaal

2023-01-08T07:08:52+01:008 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Het Laatste Avondmaal

In de Kruiskerk hangt in het liturgische centrum een wandkleed aan de muur. Dit wandkleed stelt het Laatste Avondmaal voor naar een middeleeuws voorbeeld. Het Laatste Avondmaal is een muurschildering, geschilderd door Leonardo da Vinci in 1495 in de refter van het Santa Maria delle Grazie, een dominicaner klooster in Milaan. Het is een afbeelding van een scène uit het laatste avondmaal van Jezus zoals beschreven in de bijbel en het is gebaseerd op Johannes 13:21-26, waarin Jezus aankondigt, dat één van zijn twaalf discipelen hem zal verraden. Het schilderij is wereldwijd bekend en de opstelling is een schematische voorstelling, waarin de reacties van de twaalf discipelen worden weergegeven, toen Jezus zei, dat één van hen hem verraden zou. De derde discipel van links is Andreas met het gezicht van Da Vinci. Omdat een muurschildering uiteraard niet kan worden verplaatst, is het nooit in particulier bezit geweest. Het schilderstuk is vaak nageschilderd of op een andere manier nagebootst. In de 80-er jaren was het smyrnaknopen erg populair en was een patroon voor een smyrnakleed beschikbaar. Meester Visser vertelde het volgende: Op een gegeven moment ging de gereformeerde vrouwenvereniging Dorcas  op reis naar Douwe Egberts en de cadeauwinkel in Joure. Meester Visser en Sierd Quarré waren chauffeur. De dames hadden bedacht, dat ze gingen te koffiedrinken in een zaal van de Gereformeerde Kerk daar. De beide mannen werden op een gegeven moment verteld, dat ze iets moois moesten zien in de kerk. Daar hing een kleed aan de wand met het Laatste Avondmaal van Da Vinci. De mannen werd gevraagd wat ze ervan vonden en het kon hun instemming hebben. De vrouwenvereniging wilde aan de kerk ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan in 1987 een zelfde wandkleed aanbieden en de zij kon dus met een gerust hart in het geheim het kleed gaan maken. Dit smyrnakleed werd geknoopt door Lippie Quarré. Zij was hier erg bedreven in. In haar huis aan de Bûterhoeke waren twee woonkamers. Elke keer, dat ze er mee bezig was, kwam in een kamer het kleed over de tafel. Zij is hier geruime tijd mee bezig geweest maar ze kon snel werken volgens haar dochter. De gereformeerde kerk in Joure is in 1994 geheel afgebrand en is het wandkleed daar verloren gegaan. Het is niet bekend of er op dit moment nog meer wandkleden van dit patroon zijn.   Durk Osinga Tsjerkelûden februari 2016

8 01, 2023

Alfa en Omega

2023-01-08T06:30:57+01:008 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Alfa en Omega

Misschien denk u nu wel, hij gaat iets schrijven over auto's en misschien is dat ook wel zo. Dat de autofabrikanten de namen alfa en omega hebben gekozen, zal alles met het hele leven van mensen te maken hebben. De Griekse letters alfa en omega zijn de eerste en laatste letter van het Griekse alfabet, dus in Nederlands van a tot z. Dit begrip staat al in de Bijbel in Openbaringen 1 vers 8: 'Ik ben de alfa en omega', zegt God de Heer, 'ik ben het die is, die was en die komt, de Almachtige.  God omvat dus het hele leven, van de aarde en van alle mensen. In het christendom wordt dit geregeld symbolisch tot uitdrukking gebracht. Ook in onze beide kerken vind je dit symbool terug. Antependium Het kleed aan de preekstoel van de Kruiskerk en de avondmaalstafel heet een antependium, het Latijnse woord voor voorhangsel. Dit kleed wisselt geregeld, afhankelijk van de tijd van het jaar en de kleur die daar bij hoort. Als er geen bijzondere tijden zijn, hangt het groene kleed aan de preekstoel met de beide Griekse letter Alfa en Omega, de A en de W. Als je goed kijkt staan de beide letters kruislings op elkaar. De beide letters zijn in zilverdraad geborduurd in een kruissteek. Met elkaar is dit een mooi modern symbool voor het leven op aarde (groen) van oost tot west en noord tot zuid, dat van het begin tot het einde omringd wordt door God. Ik denk, dat de antependia aan de preekstoel en op de avondmaalstafel gemaakt zijn door gemeenteleden. Wie kan mij daar iets over vertellen? Dan kan dat in een volgende aflevering worden genoemd. Kaarsenstandaard In de Koepelkerk wordt een kaarsenstandaard  gebruikt, die gemaakt is door Matthé van Hout in 2007. Op deze standaard zijn de alfa en omega in hout uitgesneden. Matthé heeft een toelichting geschreven op deze kaarsenstandaard en beter kan ik het niet verwoorden.   Kaarsenstandaard voor de overledenen Voor de kaarsenstandaard ter nagedachtenis aan onze overledenen is gebruik gemaakt van iepenhout en eikenhout. Iepenhout voor de bodemplank, de basis van ons aards bestaan. Hierin zijn gaten gemaakt waarin de kaarsen zijn ‘geworteld’. Het ‘bovenaardse’ gedeelte is gemaakt van het duurzame eikenhout. De A en de W geven aan dat wij van de wieg tot het graf in Gods handen zijn. De verbindingsplank wordt gedragen en is verbonden met de symbolische betekenis van de A en de W en is ook van eik. Er zijn zeven gaten, het getal van de volheid. Als ons leven is voltooid wordt de kaars geplaatst. De gaten waardoor de kaarsen worden gestoken geven steun en verticale richting aan de kaars. De kaars staat symbool voor een persoonlijk mensenleven. Wij worden als het ware bij leven en dood ‘omringd’ door Gods liefde. Deze liefde houdt ons overeind. De kaarsen worden aangestoken aan de Paaskaars. Elke levenskaars heeft een lont en is in staat om licht te verspreiden. God heeft iedereen laten schijnen op zijn of haar specifieke [. . .]

8 01, 2023

Muurschildering in de hal van de Kruiskerk

2023-01-08T06:26:20+01:008 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Muurschildering in de hal van de Kruiskerk

Veel bezoekers van de Kruiskerk hangen hun jas op aan de kapstok beneden in de hal. De meesten hebben wel wat kleur gezien achter de kapstok  zonder te weten wat dat voorstelt.  Op bijgaande foto is de volledige muurschildering te zien. Deze muurschildering is aangebracht  ter gelegenheid  van de bouw van de Gereformeerde kerk in 1966. Duidelijk is te zien, dat dit een eerbetoon is aan de muziek. Er zijn muzikanten met instrumenten te zien zoals orgel, basviool, en trompet. Verder zangers met  hun partituur. Dit alles in de kenmerkende stijl  van de jaren 60 uit de vorige eeuw. Het kunstwerk  is gemaakt door Harry Meek. Het werk is mede ingekleurd door Ale Strooisma. Wie was Harry Meek? Op de website www.harrymeek.nl staat het volgende. "Eelke Everhardus Meek beter bekend als Harry Meek was een veelzijdig Nederlands beeldend kunstenaar. Hij is geboren in Assen op 11 februari 1922 en overleden in Apeldoorn op 10 december 2012. Harry Meek genoot zijn kunstopleiding aan de Rijksacademie van beeldende kunsten in Amsterdam. Vanaf 1958 was hij als kunstenaar gevestigd in Apeldoorn. Hij was daar werkzaam als docent aan het Christelijk Lyceum. Op vele plaatsen, met name in Apeldoorn zijn nog veel zijn beelden en wandversieringen te zien. Harry Meek werkte graag met veelzijdige, wisselende en gecombineerde technieken. Hij werd geboeid door olieverven, aquarellen, grafiek, sculptuur, mozaïeken, wandschilderingen en andere soorten van monumentale en toegepaste kunst. In verscheidene plaatsen in Nederland en daarbuiten kan men werk van hem aantreffen. Niet door één en dezelfde stijl is zijn werk bepaald, maar hij voelde zich even goed thuis in de abstracte als de meer figuratieve stromingen zoals de portretkunst. " Het is niet bekend hoe destijds de Gereformeerde Kerk in aanraking is gekomen met deze kunstenaar. Misschien heeft  de architect Steen hem aanbevolen. Indien iemand daar meer van weet, dan hoor ik het graag. In het Bolwerk in Dokkum bevindt zich ook een muurschildering van Harry Meek. Navraag bij het Bolwerk naar deze muurschildering, leidde tot de opmerking, dat deze helaas is overgeschilderd.   Durk Osinga Tsjerkelûden februari 2015

7 01, 2023

Glas-in-loodramen Kruiskerk en MFC

2023-01-08T06:26:36+01:007 jan 2023|Reacties uitgeschakeld voor Glas-in-loodramen Kruiskerk en MFC

In de Kruiskerk zijn bij de bouw in 1966 drie glas-in-loodramen in de oostelijke muur geplaatst.  De stijl is typerend voor de jaren '60 van de vorige eeuw. Wie de maker is van dit kunstwerk, is niet met zekerheid bekend. Ik heb al een hele zoektocht gehad: het archief van de kerk, het archief van de architect Steen (is vernietigd), via internet langs ander kerken gebouwd door Steen maar tot dusver heeft dit nog met zekerheid geleid tot de kunstenaar. Op de website van onze dorpshistoricus Watse Posthumus wordt het Jaarboekje 1985/1986 van de Gereformeerde Kerk Berlikum aangehaald. Daarin wordt vermeldt, dat de heer Wisse uit Vlissingen de kunstenaar is. Hij is een van de medewerkers van het architectenkantoor Steen & Tuinhof, dat gevestigd was in Leeuwarden en Vlissingen. Wat beeld het uit? Elk kunstwerk nodigt uit tot inspiratie en interpretatie zo ook deze ramen. Er zijn drie glasramen in de oostgevel van de kerkzaal. Het aantal van drie werd gekozen om de ontwerp-kunstenaar de mogelijkheid te geven in deze eenheid van drie, af te beelden b. v. “Geloof–Hoop–Liefde” of de drie-eenheid “Vader–Zoon–en Heilige Geest”. Het aantal – drie - heeft verschillende betekenissen. De kunstenaar heeft in deze drie-eenheid het volgende ontworpen. “DE SCHEPPING. Het lijnenspel is een contrast met de strakke opzet van de kerk, abstract en gebogen gehouden. Het middelste glas stelt voor de eerste mens Adam, waaruit Eva is voortgekomen. Deze groei wordt voorgesteld door een “embryo” (het lichaam in wording). Die groei van Gods Schepping komt tot uitdrukking in het rechter paneel (= linkerpaneel), de vorm van een ei, waarin eveneens een embryo. Het paneel geeft de afbeelding van een giraffe en een lama (dieren op aarde). Het linker (=rechter) paneel een vogel in de blauwe lucht en een vis in het water (dieren in de lucht en in de diepten der zee) Deze laatste figuren geven dus aan het ontstaan van het dierenrijk. De planten in de schepping worden in alle drie panelen aangegeven door bomen. De boom achter de persoon van Adam in het middelste paneel heeft de vorm van het kruis, hetgeen wijst naar Christus (de tweede Adam), die het leven voor de Christenen mogelijk gemaakt heeft. Direct na de schepping werd reeds de slang zichtbaar afgebeeld rechts van het middelste paneel (de duivel). Ds. Jeannette van den Boogaard - Bongers heeft in een preek in 2010 haar interpretatie gegeven van het 'drieluik'. Ik mocht citeren uit de preek ( anders kan iemand misschien denken, dat ik het had onthouden...). "Links zien we de dieren van het veld en de kruipende dieren. In het midden zien we de kroon van de schepping: de mens, de vrouw uit de rib van de man, de levenskiem. Rechts zien we de vogels en de vissen. Bijzonder: Links onder bij de kruipende dieren begint de slang. In dreigende kleuren, anders dan de andere kleuren. En die slang strekt zich uit naar het middelste raam, spert zijn bek open naar de mens. Maar dan kijken we naar de [. . .]

Stichting Oudheidkamer De Grusert  |  BERLTSUM

Ga naar de bovenkant